Sản xuất trái cây theo “tín hiệu” thị trường

Nếu vạch một “tour” trái cây quanh ĐBSCL từ Tiền Giang, Bến Tre, Đồng Tháp qua Vĩnh Long, TP Cần Thơ, Hậu Giang… thì chắc chắn du khách sẽ có một chuyến khám phá đặc sản đồng bằng rất thú vị. Tuy nhiên, dù mỗi địa phương đều có đặc sản riêng có, nhưng chỉ cần ghé 1 tỉnh bất kỳ đã có thể “ăn” được tất cả các loại trái cây.
Mùa trái cây “đụng hàng”

Theo Tiến sĩ Lương Ngọc Trung Lập- Viện Cây ăn quả Miền Nam, phần lớn các loại trái cây có sản lượng lớn ở ĐBSCL đều thu hoạch tập trung từ tháng 4- 7 hàng năm. Chủng loại cây ăn trái khá phong phú, hiện có hơn 30 chủng loại khác nhau.
 
ĐBSCL sở hữu nhiều giống cây ăn trái ngon đặc sản vùng miền như: xoài cát Hòa Lộc, bưởi da xanh, bưởi Năm Roi, thanh long, sầu riêng Ri6, nhãn xuồng cơm vàng, chôm chôm nhãn, sa pô Lồng mức, quýt đường, cam sành, vú sữa Lò Rèn, sơ ri, quýt hồng,…

Theo Cục Trồng trọt (Bộ Nông nghiệp- PTNT), diện tích cây ăn trái của ĐBSCL hiện khoảng 295.000ha, chiếm 36,5% diện tích cả nước với sản lượng 3,8 triệu tấn, chiếm gần 50% sản lượng cả nước.
 
Tuy nhiên, hiện có đến 82- 83% sản lượng trái cây của nhà vườn bán thông qua thương lái, 10% tiêu thụ qua hệ thống siêu thị và chỉ 7- 8% doanh nghiệp kinh doanh, chế biến, xuất khẩu mua.

Trong khi đó, mùa thu hoạch tập trung trái cây ĐBSCL lại rơi vào mùa chính của các loại trái cây xoài, sầu riêng, chôm chôm, bưởi, mãng cầu ta… ở miền Đông; bơ, hồng, dâu tây… ở Tây Nguyên và vải, đào… ở miền Bắc. 

Ngoài ra, một lượng lớn trái cây cũng được nhập khẩu như táo (bôm), lê, quýt, nho Trung Quốc; cam, nho từ Mỹ; bòn bon, măng cụt, me từ Thái Lan. 

Do đó, Tiến sĩ Lương Ngọc Trung Lập cho rằng, sản lượng cung ứng cho thị trường giai đoạn này quá lớn, cung vượt cầu, thường xảy ra ứ đọng, giá cả giảm mạnh (như chôm chôm, sầu riêng, thanh long, nhãn, dứa, chanh, cam sành…) ảnh hưởng đến nguồn thu nhập của nhà vườn.

Sản phẩm trái cây hầu hết được tiêu thụ dưới dạng tươi và ở thị trường nội địa (chiếm 90% tổng sản lượng), công nghệ sau thu hoạch và công nghiệp chế biến trái cây (ví dụ tồn trữ bằng kho lạnh, đa dạng sản phẩm chế biến) còn hạn chế, chưa giải quyết được sản lượng trái cây dư thừa khi vào mùa thu hoạch rộ như hiện nay. 

Bên cạnh, “quy mô sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, thiếu diện tích chuyên canh quy mô lớn, thiếu liên kết… cũng là những nguyên nhân khiến sản xuất, tiêu thụ trái cây thiếu ổn định và ẩn chứa nhiều rủi ro”- Cục Trồng trọt nhận định.

Do vậy, vấn đề liên kết rải vụ thu hoạch, điều chỉnh sản lượng là một trong những giải pháp được đặt ra.

Điều chỉnh theo “tín hiệu” thị trường

Nhận định của Viện Cây ăn quả Miền Nam, sản xuất cây ăn trái ở ĐBSCL vẫn còn mang tính tự phát, chưa theo quy hoạch, nhất là chưa phát triển theo định hướng và “tín hiệu” của thị trường. Chẳng hạn “tín hiệu” giá chôm chôm trên thị trường Mỹ có sự chênh lệch rất lớn giữa chính vụ và nghịch vụ (gần 2,5 lần). 

Chôm chôm có mức giá thấp nhất (6,5- 9,5 USD/kg) từ tháng 7- 9, giá trung bình (8,0- 12,5 USD/kg) từ tháng 10- 12 và đạt cao nhất (13,5- 15,5 USD/kg) từ tháng 1- 6.
 
Nguồn cung cấp chôm chôm cho thị trường này là từ khu vực Châu Mỹ với lợi thế chi phí, vận chuyển và chất lượng, vào thời gian từ tháng 6- 12 hàng năm. Như vậy, các tháng từ 1- 5 nguồn cung cấp chôm chôm thị trường Mỹ giảm và đây là cơ hội cho trái chôm chôm đẩy mạnh xuất khẩu.
Phân tích của Tiến sĩ Trung Lập cho thấy, giá bán trái cây tại vườn có sự chênh lệch lớn giữa chính vụ và nghịch vụ. 

Cụ thể, giá chôm chôm Java nghịch vụ tăng gấp 2,12 lần so chính vụ, cam sành gấp 1,80 lần, thanh long 1,94 lần, bưởi Năm Roi gấp 1,76 lần, nhãn tiêu da bò gấp 1,72 lần và xoài cát Hòa Lộc gấp 1,65 lần. 

Kinh nghiệm lâu năm, sự năng động sáng tạo của nhà vườn và áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật… nên nhà vườn ĐBSCL có thể xử lý, điều chỉnh mùa vụ “theo ý muốn… dễ như trở bàn tay”. Hiện một số trái cây đã thu hoạch quanh năm như: xoài, nhãn, chôm chôm, sầu riêng, thanh long, dứa, cam sành, chanh, dưa hấu,…
 
Đặc biệt, nhãn, xoài, chanh, dứa, dưa hấu,… ở ĐBSCL gần như đã chuyển hẳn từ vụ thu hoạch truyền thống sang nghịch vụ. Đây là một trong những lợi thế đặc biệt vùng ĐBSCL. Tuy nhiên, lợi thế này vẫn chưa được khai thác, quản lý một cách căn cơ và hiệu quả.

Chính vì thế, việc nghiên cứu nắm rõ thị trường từ chủng loại, số lượng, thời gian cung ứng… giúp điều tiết tốt trong sản xuất sẽ là điểm mạnh cho sản xuất bền vững trong tương lai.
 
Liên kết trong quy hoạch và phân bố thời vụ quy hoạch trái cây, không chỉ riêng địa phương mà cần đặt trong mối tương quan chung cho cả vùng, liên vùng, nhằm tránh đụng hàng, rớt giá. Việc cung ứng lệch hay nghịch vụ đảm bảo sản lượng cung ứng hàng hóa được ổn định, liên tục, giá bán cao. 

Hơn nữa, Tiến sĩ Lương Ngọc Trung Lập cho rằng, cần xác định thị trường xuất khẩu mục tiêu cụ thể cho từng chủng loại trái cây để có sự điều chỉnh mùa vụ và sản lượng cung ứng của từng chủng loại trái cây thích hợp.