Liên kết vùng sản xuất trái cây bền vững

Đặc biệt là từ năm 2006 với mô hình đạt chứng nhận EUREPGAP đầu tiên trên thanh long, sau đó nhiều chủng loại rau quả cũng được chứng nhận GAP đã góp phần thay đổi nhận thức của người nông dân trong SX theo hướng an toàn, bền vững, người tiêu dùng cũng có điều kiện để cảm thấy an tâm hơn nên sức mua, nhập khẩu tốt hơn.

Tuy nhiên, để SX được bền vững theo hướng an toàn, xanh và sạch trên diện lớn thì cần có nhiều sự hợp tác, liên kết; đặc biệt là có cơ chế, chính sách hỗ trợ.

Rau quả an toàn, chất lượng

Viện Cây ăn quả (CAQ) miền Nam bắt đầu tư vấn SX GAP từ năm 2004. Đến nay đã tư vấn thành công và có 10 mô hình SX đạt chứng nhận GlobalGAP và 19 mô hình đạt chứng nhận VietGAP, trong đó có nhiều mô hình liên kết SX và đóng gói, tiêu thụ, XK. Đây là mô hình mang lại hiệu quả tốt nhất, cần được nhân rộng trong thời gian tới.

Song đến nay những mô hình HTX SX theo GAP vẫn chỉ là mô hình, vì nó quá nhỏ, sản lượng không nhiều, khi ra thị trường, người dân không phân biệt được sản phẩm nào sạch, sản phẩm nào không, nên ít bán được giá cao, không thể cung cấp thường xuyên cho khách hàng, chưa gắn kết tốt với doanh nghiệp tiêu thụ lớn; DN tiêu thụ sản phẩm trái cây lại lệ thuộc quá nhiều vào nhà XK trung gian nước ngoài.

Chính vì vậy các HTX có cùng một loại sản phẩm liên kết với nhau, luân phiên cung cấp cho thị trường. Trong mỗi chủng loại quả, nhà nước nên ưu tiên cho một DN phát triển thật mạnh, đủ lực để độc quyền XK sản phẩm đó, là đơn vị đại diện cho người SX, đóng gói trên chủng loại đó, những DN nhỏ khác làm vệ tinh, đóng gói và cung ứng cho DN này, dĩ nhiên nhà nước cũng cần có giải pháp can thiệp để việc phân chia lợi nhuận được công khai, minh bạch và công bằng.

Kinh nghiệm của New Zealand (trái Gold Kiwi), Úc (xoài Calypso) và nhiều nước khác cho thấy, việc này mang lại lợi ích thiết thực cho người dân, cho quốc gia mà tránh được sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các DN ngay trên sân nhà. Địa phương nên có chính sách ưu tiên cho DN có sự đầu tư gắn kết với vùng nguyên liệu, hỗ trợ DN hoặc cho vay lãi suất ưu đãi để xây dựng nhà đóng gói, kho lạnh ở gần vùng SX.

Tập trung đầu tư

Trong những năm qua, cùng với việc quảng bá thì công tác tổ chức Hội thi trái ngon, an toàn đã phát hiện và tôn vinh những giống cây ăn trái ngon, là đặc sản của vùng như xoài cát Hòa Lộc, xoài Cát Chu, bưởi Năm Roi, bưởi da xanh, vú sữa Lò Rèn - Vĩnh Kim, sầu riêng Ri6, sầu riêng cơm vàng sữa hạt lép Chín Hóa, nhãn xuồng cơm vàng, nhãn tiêu da bò... Những giống này được khách hàng trong và ngoài nước biết đến.

Bên cạnh đó, những giống mới do Viện CAQ tạo ra cũng đã được xã hội chấp nhận và phát triển mạnh trong SX như thanh Long ruột đỏ Long Định 1 hoặc đang được định hướng để SX bền vững và tăng khả năng cạnh tranh hơn như thanh long ruột tím hồng LĐ 5 qua chuyển giao bản quyền sử dụng và khai thác giống cho Cty TNHH Thanh long Hoàng Hậu.

Bộ NN-PTNT đã phê duyệt quy hoạch vùng CAQ chủ lực trồng tập trung và định hướng rải vụ một số CAQ ở Nam bộ đến năm 2020 theo quyết định số 1648/QĐ-BNN-TT, ngày 17/07/2013 bao gồm 12 chủng loại: Thanh long, xoài, chôm chôm, sầu riêng, vú sữa, bưởi, nhãn, chuối, dứa, cam, mãng cầu và quýt.

Dựa vào đó, các tỉnh thành trong khu vực cần sớm rà soát lựa chọn những cây chủ lực của địa phương mình (1 - 2 cây) để quy hoạch chi tiết và lập đề án tập trung đầu tư phát triển theo định hướng rõ ràng như ở Bình Thuận làm đối với cây thanh long; đồng thời liên kết chặt chẽ với các tỉnh thành khác có cùng sản phẩm để cùng phát triển và xây dựng thương hiệu chung cho vùng hay của quốc gia.

Có nhiều biện pháp kỹ thuật đã được nghiên cứu và ứng dụng vào thực tế thành công như kỹ thuật canh tác đáp ứng yêu cầu về an toàn thực phẩm, nhiều giải pháp xử lý ra hoa rải vụ cho nhiều chủng loại quả, sử dụng giải pháp tổng hợp như biện pháp bao trái, các chế phẩm vi sinh vật có ích và đối kháng trong BVTV… giúp người nông dân chủ động hơn trong SX và tạo ra sản phẩm theo thời gian khác nhau trong năm.

Để tránh được điệp khúc được mùa, mất giá và điều tiết được SX tốt hơn cần có sự chung tay của nhiều cấp, nhiều ngành một cách có định hướng, cho nên chỉ có liên kết vùng SX và tiêu thụ mới giúp SX bền vững hơn.

Nhà nước cần có chính sách hợp lý, hiệu quả hơn để thu hút cán bộ nông nghiệp trẻ, cán bộ nghiên cứu có nhiều kinh nghiệm về công tác tại địa phương nhằm đóng góp trực tiếp cho việc phát triển SX và tiêu thụ CAQ nói riêng, cho ngành nông nghiệp nói chung.

Cơ sở hạ tầng kỹ thuật và trang thiết bị

Mặc dù có sự nỗ lực rất lớn của Nhà nước, nhưng do có hệ thống sông ngòi chằng chịt, nên hệ thống giao thông và cơ sở hạ tầng kỹ thuật vẫn còn yếu kém làm ảnh hưởng khá lớn đến SX, vận chuyển và tiêu thụ sản phẩm, nhất là việc vận chuyển rau quả tươi trong điều kiện cần bảo quản tốt kịp thời đến kho trữ và XK.

Hệ thống nhà đóng gói chưa đạt chuẩn, công nghệ còn lạc hậu và chưa đáp ứng được yêu cầu của việc đóng gói bảo quản quả tươi. DN cần chủ động hơn trong việc tiếp cận công nghệ mới và cần được sự hỗ trợ của Nhà nước để hình thành mạng lưới nhà đóng gói đạt chuẩn ở các vùng SX để đóng gói và tập kết sản phẩm trước khi vận chuyển đến kho trữ chờ XK.

Việc đầu tư đa dạng hóa sản phẩm chế biến từ rau, quả đóng vai trò quan trọng trong việc giảm tải cho sản phẩm tươi dội hàng ở một vài thời điểm trong năm, giảm lệ thuộc quá lớn vào thị trường.

Công tác tổ chức SX

Mỗi tỉnh cần hình thành đội ngũ cán kỹ thuật chuyên nghiệp, thường xuyên gắn bó với nông dân, cùng ăn, cùng ở và cùng làm với nông dân; vừa lồng ghép việc tập huấn, hướng dẫn về quy trình SX theo VietGAP và là người tư vấn kỹ thuật gần nhất cho người dân. Họ nên nhận được sự chia sẻ quyền lợi khi lợi nhuận; họ cũng là đầu mối về KHKT, mua vật tư nông nghiệp sao cho rẻ nhất.

Mỗi vùng nên gắn kết với một DN nhất định, đảm bảo hai bên cùng có lợi, giảm được các khâu trung gian. Ngoài ra, đội ngũ này còn làm nhiệm vụ giám sát sự thực thi nghĩa vụ của từng đối tác và giúp hỗ trợ giải quyết quyền lợi khi cần thiết.

Thị trường đóng vai trò rất quan trọng trong sự phát triển bền vững của SX: Khi đã có liên kết vùng trong SX, nhất là việc tổ chức SX rải vụ có định hướng thì việc bảo hiểm nông nghiệp và việc nắm rõ thị trường là khâu then chốt, quyết định sự thành bại và sự bền vững của liên kết này.

Cho nên nhà nước cần đầu tư để việc nghiên cứu thị trường và quảng bá sản phẩm là rất cần thiết đi vào chiều sâu và cụ thể hóa cho từng chủng loại, số lượng, từng thị trường, theo thời gian. Có như vậy việc điều tiết SX rải vụ mới mang lại kết quả và bền vững.

Ngoài ra, việc đàm phán mở rộng thị trường cũng là nhiệm vụ rất quan trọng, việc quảng bá có thể gắn liền với hoạt động của ngành hàng không và ngoại giao; đặc biệt là ngày văn hóa VN ở các nước nên gắn với việc quảng bá sản phẩm đặc sản của VN, trong đó có cây ăn trái.

Để đảm bảo SX xanh và bền vững, việc liên kết lớn trong SX, đặc biệt là liên kết vùng là hướng đi tất yếu phải được nghiên cứu thấu đáo và triển khai thực hiện một cách nghiêm túc và có kiểm tra đánh giá, rút kinh nghiệm hàng năm. HTX đóng vai trò quan trọng trong liên kết, là hạt nhân để tạo liên kết lớn từ nhiều nhiều HTX trên cùng một chủng loại sản phẩm và cũng thích hợp cho việc quản lý tạo vùng nguyên liệu lớn và bền vững.

Việc gắn kết với một DN mạnh tạo mối liên kết công - tư chặt chẽ, một đầu mối tạo thế tiêu thụ độc quyền, có tính cạnh tranh cao, có gắn kết với các DN nhỏ như là các vệ tinh và gắn liền với việc chia sẻ quyền lợi một cách công khai, minh bạch và công bằng dưới sự giám sát của nhà nước sẽ giúp SX bền vững hơn.