BÀI TOÁN QUY HOẠCH

TRỰC DIỆN MỘT GỐC NHÌN LỖI HỆ THỐNG QUY HOẠCH VÙNG TRÁI CÂY
NHÀ KHOA HỌC, KHUYẾN NÔNG ĐỀU….THUA THƯƠNG LÁI!

Theo TS. Võ Mai, Phó chủ tịch Hội làm vườn VN, nguyên chủ tịch Hiệp hội Trái cây VN: Hệ quả của việc thiếu quy hoạch, thiếu chiến lược phát triển, thiếu XTTM đã khiến các loại nông sản của ta đặc biệt là trái cây gần như không có đầu ra ổn định. Do hình thức sản xuất nhỏ lẻ, HTX còn quá ít, hoạt động chưa hiệu quả, mỗi chủ vườn tự ý SX theo cách của riêng mình và buôn bán theo kiểu chợ trời, truyền thống nên không quan tâm nhiều đến chất lượng

Đặc biệt, chuỗi cung ứng hiện nay hoàn toàn do thương lái chi phối, kể cả HTX hay DN cũng đều phải thông qua thương lái. Chính vì thế, SX của nông dân bị thương lái điều hành, người nông dân và nhà khoa học, khuyến nông không quyết định được nông sản thế nào.

Để chứng minh, TS. Võ Mai đưa ra ví dụ xương máu trong hành chục năm thân chinh đi kêu gọi nông dân làm VietGAP. Tại Bình Thuận, bà và các nhà khoa học khi xuống triển khai mô hình trồng thanh long và nho VietGAP đã đề nghị nông dân bao trái để đảm bảo VSATTP vì giảm tới 7-8 lần phun xịt thuốc BVTV, trái đẹp, sâu bệnh giảm. Ban đầu một số hộ làm theo, nhưng khi thương lái đến thu mua thì chê đắt (vì tốn phí bao trái), không mặn mà. Vậy là nông dân chán nản quay về hình thức cũ. Tại nhiều vườn thanh long, bà con còn làm theo yêu cầu của thương lái là vuốt thuốc tăng trưởng vào các tai trái (còn gọi là râu trái) để nó mọc dài và xanh giống như… râu rồng!

Về chuyện VietGAP, chúng tôi hỏi TS. Võ Mai:

Đưa VietGAP nhưng thiếu chính sách hỗ trợ, lỗi này do ai?

- Lỗi tại nhà nước khi đưa VietGAP vào nhưng lại không có chính sách rõ ràng từ ban đầu để thúc đẩy lan tỏa hiệu quả. Đơn cử như chuyện nhãn mác, logo cho nông sản VietGAP chúng ta cũng chẳng có (trong khi nhiều nước lân cận làm rất tốt và hiệu quả). Đáng lý ra, nhà nước phải ban hành ngay các quy định về xây dựng nhãn mác, logo hỗ trợ cho nông sản VietGAP, có quy chế sử dụng và chế tài xử lý nghiêm khắc các đối tượng vi phạm thì người tiêu dùng mới phân biệt được đâu là sản phẩm GAP, góp phần tránh được chuyện thương lái từ chối mua vì bản thân họ cũng chẳng có thể bán giá cao hơn cho người tiêu dùng.

Tôi khẳng định cách thức chứng nhận VietGAP của ta hiện nay không ổn khi cho phép 7-8 đơn vị mạnh ai người đó làm đứng ra cấp giấy chứng nhận rồi thu tiền. Tôi cho rằng, thu tiền chứng nhận VietGAP của dân là không hợp lý. Xin hỏi rằng, SX không an toàn là một tập quán lạc hậu, ngành nông nghiệp muốn bỏ nó để xây dựng tập quán mới an toàn thì phải xã hội hóa chứ.

Người ta cũng nói, khâu chế biến và bảo quản trái cây của ta gần như không có gì? Bà thấy thế nào?

-         Đúng quá chứ! Hiện trái cây của ta có tới 99% bán nguyên liệu thô, công nghệ chế biến sau thu hoạch gần như chẳng có gì. Trong khi mặt hàng trái cây tươi rất nhạy cảm, dễ héo, thối, nát, mất chất chỉ sau vài ngày thì bảo sao hiệu quả được. Việc đẩy mạnh khâu chế biến mới góp phần nâng cao hiệu quả cho ngành trái cây VN. Đơn cử như sản phẩm mít lại Malaysia, họ dùng cơm mít để ăn, hột mít làm bột, xơ mít làm thức chăn nuôi, còn vỏ mít để ép làm gỗ, tức chẳng bỏ gì, tạo giá trị gia tăng rất lớn. Còn tại VN thì khác, rất lãng phí khi hầu hết các sản phẩm phụ bị bỏ đi.

QUY HOẠCH ĐÂU?

ÔNG TỔNG CHỈ HUY Ở ĐÂU?

Là một trong những chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực trái cây, PGS.TS. Nguyễn Minh Châu- Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam khẳng định, hàng chục năm nay ông chưa thấy mặt mũi của bản quy hoạch tổng thể nào cho ngành trái cây. “Đây là một điều rất lạ, vì quy hoạch là gốc. là nền tảng để từ đó mọi vấn đề khác liên quan đến chính sách, chiến lược, giải pháp mới được đưa ra thực hiện đúng mục tiêu này” – PGS.TS. Châu nói.

Vậy là ngành trái cây đang làm theo quy trình ngược, không có cái gốc. Theo ông, ngay bây giờ chúng ta nên làm gì?

-         Làm gì ư? Chắc chắn là ngành trái cây phải có ngay quy hoạch bài bản. Tôi xin ví dụ thế này: Ở Trung Quốc từ lâu rồi họ đã hình thành các vùng chuyên canh trái cây rất lớn. Tại sao họ làm được? Bước đầu tiên họ làm quy hoạch rất cẩn thận. Bởi., nếu quy hoạch sai mọi thứ đều sai hết. Vậy nhưng ở VN, bản thân tôi là Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam cũng chẳng biết bản quy hoạch tổng thể trái cây nào cả, không biết tỉnh nào phát triển trái cây chủ lực gì, diện tích bao nhiêu, đường đi nước bước thế nào?

-         Bước thứ hai là ngành trái cây VN phải có ngay một ông “tổng chỉ huy”. Nói thật từ trước đến nay tôi không biết ai chịu trách nhiệm về chuyện này. Người ta nói trách nhiệm là của Cục Trồng trọt nhưng chắc họ còn bận lo cho cây lúa nên không quan tâm đến việc quy hoạch trái cây. Theo tôi, khi đã có quy hoạch bài bản rồi và triển khai khi thực hiện thì sau 5 năm, vị tổng chỉ huy phải chịu trách nhiệm cụ thể chứ không thể cứ chung chung được. Ngoài ông tổng chỉ huy ở trung ương, thì mỗi tỉnh cũng phải có một ông chỉ huy riêng, chịu trách nhiệm cụ thể về lĩnh vực của mìng sau 5 năm thực hiện quy hoạch. Chứ bây giờ xuống tỉnh hỏi ai chịu trách nhiệm, đố biết ai được!?

-         Bước thứ ba là chúng ta phải xây dựng mô hình, trường hợp loại trái nào có mô hình tốt rồi thì chuyển qua bước thứ tư là mở rộng mô hình, đưa vào áp dụng đại trà trong thực tế tại các vùng quy hoạch chuyên canh. Các bước ba và bốn phải có chính sách hỗ trợ của nhà nước vì dù có quy hoạch rồi, có tổng chỉ huy rồimà không có chính sách, kinh phí để khuyến khích người dân làm theo (trước mắt là hỗ trợ một phần cây giống, kỹ thuật, đầu ra…) thì không thể hướng họ làm theo đúng ý đồ quy hoạch của mình được

Về vấn đề sản xuất trái cây theo VietGAP, người ta nói VN đang thiếu nhiều chính sách, từ sản xuất cho đến đầu ra. Quan điểm của ông về vấn đề này thế nào?

-         Nói thật là chính sách cho ngành trái cây giờ gần như chưa có gì cả. Về SX trái cây VietGAP ở ĐBSCL, hàng loạt trái đặc sản chỉ hình thành các mô hình VietGAP 20-30 ha quá nhỏ, chẳng đáng kể gì nhưng cũng không thấy chính sách hỗ trợ lớn để thay đổi. Trái cây của ta ngon nhưng phải có vùng chuyên canh 5.000-7.000 ha trở lên mới có đủ sức để xuất khẩu. còn lẻ tẻ thì chẳng làm được gì. Người ta đăt mua mình không có số lượng lớn để bán chứ không phải người ta không mua. Đặc biệt phải khuyến khích DN thu mua trái cây VietGAP có chính sách giá khác với sản phẩm làm theo kiểu cũ. Ví dụ: các DN như thanh long Hoàng Hậu (Bình Thuận), Chánh Thu (Bến Tre), Long Nguyên (Tiền Giang)…. Đều thu mua nông sản GAP cao hơn, nông dân có sản phẩm tốt cũng hào hứng làm theo GAP để được hưởng lợi. đáng tiếc là những DN có chính sách thu mua trái cây này còn quá ít.